एका जिगरबाजाची प्रेरणादायी झेप अमरावतीच्या डॉ. शरद भारसाकळे यांचा पोल्ट्री श्रेत्रात यशाचा झेंडा

प्रामाणिकपणा व कष्ट करण्याची तयारी हवी. कोणतेही काम कमी दर्जाचे नाही, लाज न बाळगता मन लावून काम केल्यास तसेच दर्जाराखून लोकांचा विश्वास संपादित केल्यास व्यवसायात हमखास यशाचे शिखर गाठता येते. पोल्ट्री व्यवसायात युवकांना उत्तम संधी आहे. महिला सक्षमीकरणासाठी अमरावतीचेअमृता हॅचरिज अँड फूड्सचे योगदान महत्वाचे ठरले आहे.

दर्जा व विश्वास या दोन आघाड्यांवर प्रामाणिकपणे देण्यात येणारे योगदान एखाद्या व्यवसायाला किती उची मिळवून देऊ शकते हे पाहायचे असेल तर अमरावतीच्या अमृता हॅचरीज अॅण्ड फुड्स या प्रतिष्ठानला नक्कीच भेट द्या. अमृता चिकनचे ब्रान्ड विकसित करून शेकडो महिलांच्या सक्षमीकरणाचा ध्यास त्यांनी घेतली अन् यशाकडे झेप घेतली. डॉ. शरद भारसाकळे हे त्या व्यक्तीचे नाव.

अमरावती जिल्ह्याच्या दर्यापूर तालुक्यातील हयापूर बेलोरा या लहानशा खेड्यात डॉ. शरद भारकासळेयांचा जन्म झाला. वडील नारायणराव शेतकरी तर आई गोकर्णा बाई या गृहिणी होत्या. प्राथमिक शिक्षण गयापूर येथे घेतल्यावर नालवाडा येथील जिल्हापरिषदेच्या शाळेत त्यांनी पुढील शिक्षण घेतले. नतरं दर्यापूरच्या प्रबोधन विद्यालयात शिकले. आठव्या वर्तचगा त्यांनी पशुवैद्यकीय क्षेत्रात जाण्याचा निर्णय घेतला. दहावीत प्रथम श्रेणीत उत्तीर्ण झाल्यावर या क्षेत्रात ताबडतोब नोकरी लागते, असा त्यांचा विचार होता. त्या काळात प्रा. बी. जे. मोरेहेत्यांचे शिक्षक होते. बारावीत असताना परीक्षेच्या वेळीच वडिलांचे निधन झाले. डॉ. शरद भारसाकळेयांना टायफाइड झाला. त्यातच परीक्षा दिली व पुढील शिक्षणासाठी नागपूरच्या पशुवैद्यकीय महाविद्यालयात प्रवेश निश्चित झाला. शिक्षण घेतल्यावर नोकरीचा शोध घेतला, पण शासकीय नोकरी लागली नाही. त्यामुळे त्यांनी रायगड जिल्ह्याच्या खोपोली येथे १५०० रुपयात नोकरी स्वीकारली. १९९१ चा तो काळ होता. तेथून अहमदनगरच्या अग्रोटेक हॅचरी अॅण्ड फुड्समध्ये १९९३ पर्यंत नोकरी केली. या ठिकाणची नोकरी सोडून ते गावाला परतले. भावाच्या हॉटेलमध्ये काम सांभाळू लागले. त्यानतरं १९९४ ते १९९७ पर्यंत एका सहकारी कुकुटपालन संस्थेत नोकरी केली. मात्र स्वतःचे काहीतरी करावे हा विचारत्यांना स्वस्त बसू देत नव्हता. अखेर १९९८ साली अमरावतीत श्रीकृपा पोल्ट्री फुड्सची सुरुवात करण्यात आली. त्यासाठी एक युनिट त्यांनी विकत घेतले. भावाने आर्थिक साहाय्य केले. पशुवैद्यकीय क्षेत्रात असलेले अनुभव तसेच या कामाची प्रचंड आवड असल्याने श्रीकृपा पोल्ट्री फुड्सची भरभराट काही वर्षांतच सुरू झाली. २०१३ मध्ये अमृता हॅचरीज अॅण्ड फुड्सची स्थापना झाली. वर्षभरातच ब्रॉयलर ब्रिडिंगचा फार्म सुरू झाला. डॉ. भारसाकळेयांना कोंबड्यांमध्ये फारच रस असल्यानेत्यांच्या खाद्यात निरनिराळे प्रयोग करून त्यांनी अधिकाधिक उत्तम खाद्य तयार करण्यास सुरुवात केली. आपला व्यवसाय वाढविण्यासोबतच या क्षेत्रात असलेल्या शेतकऱ्यांनासुद्धा मदत व्हावी, त्यांचा देखील व्यवसाय वाढावा यासाठी त्यांनी कुकुटपालनाचे मोफत मार्गदर्शन सुरू केले. त्यातूनच अमृता हॅचरीज ही संस्था अमरावती जिल्ह्यातच नव्हे तर विदर्भ तसेच सपूंर्ण महाराष्ट्रात अग्रगण्य संस्था म्हणून नावारूपास आली.

आपल्या कामाप्रती निष्ठा असलेल्या डॉ. शरद भारसाकळेयांनी कधीच कोणत्या पुरस्कारासाठी अर्ज केला नाही. त्यासाठी वेळ नसल्याचे ते सांगतात. त्यापेक्षा आपलेकाम बरेहा त्यांचा दृष्टिकोन सर्वांपेक्षा त्यांना वेगळेस्थान देणारा ठरला आहे. २००५ पर्यंत विदर्भामध्ये पोल्ट्री ही प्रामुख्याने मुक्त स्वरूपातील होती. यातून पशुखाद्याला चांगली मागणी होती. मात्र त्यानतरं अनेक मोठ्या कंपन्यांनी करार पोल्ट्री सुरू करीत स्वतःच पशुखाद्य व अन्य सुविधा पुरवण्यास सुरुवात केली. परिणामी, ग्राहकांचे प्रमाण एकदम कमी झाले. हा शरद भारसाकळेयांच्यासाठी आव्हानांचा काळ होता. तो वेळीच ओळखत २०१३ मध्ये डॉ. भारसाकळेयांनी स्वतःच करार पोल्ट्री सुरू करण्याचा निर्णय घेतला. त्यासाठी २.५ लाख प्रती माह क्षमतेची हॅचरी उभारली. या सर्व उद्योगातून शेकडो लोकांना रोजगार मिळाला. बहुतांश कंपन्या मोठ्या व आर्थिक सक्षम अशा शेतकऱ्यांवर लक्ष केंद्रित करतात. मात्र डॉ. शरद भारसाकळेयांनी अल्प भूधारक शेतकऱ्यांच्या आर्थिक उन्नतीला महत्त्व दिले. त्यांनी एक हजार, अडीच हजार, पाच हजार पक्षी असेखास मॉडेल बनवले. त्यातून शेतकऱ्याच्या घरात १५ ते ३० हजार रुपये प्रतिमाह कसे जातील, या अनुषगाने रचना केली. दरातील तेजीचा फायदा प्रत्यक्ष शेतकऱ्यांना मिळतो. पक्षाचेदीड महिन्यात दोन किलोपेक्षा अधिक वजन मिळण्यासाठी सामान्यतः ३.५ किलो खाद्य लागते. या निर्रधाित पशुखाद्यामध्ये बचत करीत वजन मिळविल्यास शेतकऱ्यांना वाचविलेल्या पशुखाद्याला प्रती किलो २० रुपयेबोनस दिला जातो.

चिकनचा प्रसार व प्रचार

चिकनमधून माणसाला मिळणाऱ्या प्रोटीनची माहिती सर्वांपर्यंत पोचावी, यासाठी विविध स्वरूपाचे उपक्रम त्यांनी अमरावतीत आयोजित केले. त्यात त्यांचा चिकन फेस्टिव्हल चांगलाच गाजला. अनेक मान्यवरांनी या फेस्टिव्हलला भेटी देऊन उत्तम आरोग्यासाठी चिकनचेमहत्त्व घराघरांत पोहोचविले. चिकनमध्ये असलेल्या प्रथिनांची माहिती त्यांनी शास्त्रीय पद्धतीनेपटवून दिली.

हजारो कुटुंबाला आधार

अमृता हॅचरीज अॅण्ड फुड्सच्या जोरावर आजवर हजारो कुटुंबांना आधार देणाऱ्या डॉ. शरद भारसाकळे यांच्या प्रगतीचा आलेख सातत्यानेवाढतानाच दिसून येतो. चिकनच्या व्यवसायात रिस्क तसेच सातत्याने आव्हानेअसतानाही त्यांनी ती सक्षमपणेपेलली व नेहमीच सकारात्मक असलेली ही व्यक्ती त्यांच्या कर्मचाऱ्यांच्या बाबतीतसुद्धा तेवढीच पॉझिटिव्ह आहे. त्यासाठी त्यांनी जागतिक पातळीच्या एका ग्रुपसोबत करार केला असून ऑर्गनायझेशन ट्रान्स्र्फॅमेशनचा त्यांचा दृष्टिकोन अतिशय व्यापक आहे.

संशोधक वृत्तीतून नवनवे प्रयोग

सशोधक वृत्ती तसेच आपण केलेल्या अभ्यासाचा फायदा व्यवसायात व्हावा, यासाठी सातत्याने प्रयोग करणेहा डॉ. शरद भारसाकळे यांचा स्वभाव आहे. त्यामुळेच अमृता चिकनने आपले वेगळेपण जपले आहे. कोंबड्यांना योग्य पद्धतीने खाद्य दिल्यास त्यांची वाढ चांगली होते तसेच चिकन घेणाऱ्यांना योग्य पद्धतीने प्रथिने मिळतात. चिकनचा सॉफ्टनेस कायम राखला जातो हेत्यांनी सिद्ध करून दाखविले. चिकनमधील फटॅ्स नियंत्रित ठेवून जास्तीत जास्त प्रथिने देण्याचा त्यांचा प्रयत्न आहे. त्यातूनच कोंबड्यांसाठी स्वतः औषधी तयार करण्याचेकामसुद्धा त्यांनी केले. त्यामुळे त्यांचे हे वेगळेपण त्यांच्या व्यवसाय वृद्धीला तसेच त्यांच्यावर असलेला नागरिकांचा विश्वास अधिकच वृद्धिंगत करण्यास कारणीभूत ठरले आहे.

सर्वच आघाड्यांवर यशाचा झेंडा

चिकन, हॅचरी व होम डिलिव्हरी अशा तीनही आघाड्यांवर यशाचे शिखर गाठणाऱ्या डॉ. शरद भारसाकळेयांनी महिला क्षमीकरणासाठी घेतलेल्या पुढाकारालासुद्धा चांगलेच यश मिळाले आहे. शेतकऱ्यांचे गट तयार करून त्यांच्या आर्थिक भरभराटीसाठी सुद्धा डॉ. भारसाकळेयांनी प्रचंड मेहनत घेतली. आजच्या युवकांसाठी पोल्ट्री फार्मिंग हा एक चांगला पर्यया असल्याचे ते नेहमीच सांगतात.

आयुष्यमान वाढविण्यास मदत

माणसाला योग्य पद्धतीने प्रथिने मिळाली तर त्याचे आयुष्यमान वाढते. यासोबतच ती व्यक्ती वयाच्या ६० वर्षांनतर सुद्धा फिट राहते. युरोपियन देशात ही स्थिती आढळून येते. कमी पैशात सुदृढ आरोग्य योग्य पद्धतीने प्रथिने मिळविण्यासोबतच कुपोषण निर्मूलनाच्या दृष्टीनेदेखील चिकन महत्त्वाचेखाद्य असल्याचे डॉ.भारसाकळे सांगतात.

जिगरबाज मनोवृत्ती

केवळ शिक्षण आहेम्हणून व्यवसाय यशस्वी होत नाही, तर येणाऱ्या प्रत्येक अडचणीला तोंड देण्याची जिगरबाज मनोवृत्ती असावी लागते. ती दाखवत डॉ. शरद भारसाकळे यांनी सुरुवातीला पोल्ट्री खाद्य व्यवसाय, नंतर हॅचरीज व करार पोल्ट्रीचा व्यवसाय सुरू केला. यातून अल्पभूधारक शेतकऱ्यांसाठी खास हजार पक्ष्यांचे पोल्ट्री मॉडेल तेरुजविले. लहान शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्वावलंबनासाठी हेमॉडेल उपयुक्त ठरू शकते.

व्यवहारामध्ये पारदर्शकता

शेतकऱ्याला पक्षी दिल्याच्या तारखेपासून सर्व बाबींची नोंद घेणारेसंगणकीकृत रेकॉर्ड ठेवण्यात येतात. त्यामध्ये बॅच क्रमांक, पक्षीपुरवठा, मरतूक, पक्षी विक्री, वजन, पशुखाद्य किती लागले, प्रती पक्षी लागलेलेपशुखाद्य, सरासरी पक्ष्याचेवजन, अशी सर्व माहिती नोंदविलेली असते. दीड महिन्याचा बॅच कालावधी संपल्यानंतर हिशेबावेळी शेतकऱ्याला संपूर्ण ताळेबंद दिला जातो. त्यात खर्चासह बोनस व कपात झाल्याच्या सर्व नोंदी असतात. अशाप्रकारेपारदर्शी प्रक्रिया व्यवहारात राबविली जाते.

काळानुरूप केले बदल

केवळ करार पोल्ट्री पुरते अवलंबून राहताना विक्री व्यवस्था मजबूत होत नव्हती. व्यापाऱ्यांवर अवलंबून राहावे लागे. स्वतःच चिकन उद्योगात उतरल्यास विक्रीबरोबर मूल्यवर्धनही होणार होते. ग्राहकांना होम डिलिव्हरी देण्याची कल्पना पुढे आली. त्यादृष्टीने मग व्यवसायाची रचना, पद्धती व कामकाज बदलण्यास सुरुवात केली. आज पाच वर्षांपासून त्यात सातत्य ठेवत वृद्धी केली आहे.

अत्याधुनिक यंत्रणा केली सज

ग्राहकांकडून कोणत्या मांसाहारी उत्पादनांना मागणी आहे, हेओळखले. चिकनमध्ये लेग पीसला सर्वाधिक मागणी राहते, हेलक्षात आले. त्यानुसार पहिल्या टप्प्यात काम करण्यास सुरुवात केली. घरपोच डिलिव्हरी करताना ग्राहकांना मोबाईल क्रमांकावर मागणी नोंदवावी लागते. त्यासाठी कस्टमर केअर प्रतिनिधी म्हणून कर्मचाऱ्यांची नियुक्ती केली आहे. मागणीची संगणकाद्वारे नोंद घेतली जाते.

ग्राहकांना कमीत कमी वेळेत पुरवठा करता यावा, याकरिता पाच आउटलेट्स अमरावती शहराच्या विविध भागांत उभारण्यात आले आहेत. या सर्व प्रक्रियेसाठी खास सॉफ्टवेअरची मदत घेतली आहे. चिकनच्या आरोग्य स्वच्छता अनुषंगाने सर्व काळजी घेण्यात येते. स्वतः पशुवैद्यक असल्याने त्यातील सर्व बाबी माहिती आहेत. पक्षी निरोगी ठेवण्याबाबत दक्षता घेण्यात येतात. दुकानाच्या स्वच्छतेच्या वेळा तयार केल्या आहेत. औषधे कोणती वापरावी, याचेशेड्यूल तयार केले आहे. आवश्यक त्याप्रक्रिया पूर्ण करून ग्राहकांना पुरवठा केला जातो. थोडक्यात, हायजेनिक पद्धतीचा वापर करून वजन आणि पॅकिंग करून बिलासोबत ग्राहकाला चिकनचा पुरवठा होतो.

अमृता चिकनची होम डिलिव्हरी

अमरावती जिल्ह्यातच नव्हे तर अनेक ठिकाणी चिकनचा व्यवसाय पारंपरीक पद्धतीने होताना त्यांनी पाहिला. अनेक ठिकाणी स्वच्छतेचीसुद्धा काळजी घेतल्या जात नव्हती. त्यामुळेआपणच होम डिलिव्हरी करण्याचा निर्णय डॉ. शरद भारसाकळेयांनी घेतला. त्यासाठी अमरावती शहर तसेच बडनेरा उपनगरात २०१७ सालीपाच सेंटर सुरू केले. ऑनलाइन बुकिंगची व्यवस्था करण्यात आली.उत्तम व दर्जेदार चिकन, चांगल्या पॅकिंगसह त्यांनी घरपोच देण्यास सुरुवात केली व आज त्याचा व्याप प्रचंड वाढला आहे. विक्री व्यवस्था मजबूत करण्यासाठी या होम डिलिव्हरीची सुरुवात करण्यात आली. आज सुमारे तीन हजारां पेक्षा अधिक ग्राहकांचे नेटवर्क उभारून दिवसाला एक टनपेक्षा अधिक विक्रीपर्यंत त्यांनी भरारी घेतली आहे.

पोल्ट्री फिडचा व्यवसाय

व्यावसायिक पार्श्वभूमी नसली तरी प्रचंड मेहनत तसेच धडपडीतून डॉ. शरद भारसाकळे यांनी १९९८ मध्ये २० टन प्रतिमाह पशुखाद्य निर्मिती क्षमतेचा प्रकल्प उभारला. त्यावेळी विदर्भात पोल्ट्रीची संख्या अत्यल्प होती. पशुखाद्याकरिता ग्राहक शोधण्याचे आव्हान त्यांच्या समोर होते. एकेक ग्राहक जोडण्यासाठी प्रयत्नांची पराकाष्ठा करावी लागली. आज त्यांचे ग्राहक विदर्भासह छत्तीसगड व मध्यप्रदेशा पर्यंत पसरलेले आहेत.

करार शेतीतील पोल्ट्रीचा पॅटर्न

छोट्या शेतकऱ्यांचे हीत समोर ठेवत एक हजार पक्ष्यांच्या मॉडेल फार्मची संकल्पना शरद भारसाकळे यांनी मांडली. त्याअंतर्गत विदर्भ व दुर्गम मेळघाटातील शेतकऱ्यांसोबत ब्रॉयलर पक्ष्यांची करार आधारीत पोल्ट्री सुरू केली. एक दिवसाचे पक्षी, औषधे आणि दोन किलो वजनवाढीसाठी आवश्यक पशुखाद्याचा पुरवठा आपल्या अमृता हॅचरीज अ‍ॅण्ड फूड या व संस्थेच्या माध्यमातून सुरू केला त्यातून व्यवसायात स्थिरताही आली.

सन्मान आणि पारितोषिक

संस्थेचा इतिहास

महिलांच्या सक्षमीकरणाचा ध्यास

महिला सक्षमीकरण हा डॉ. शरद भारसाकळे यांचा आधीपासूनचा महत्त्वाचा मुद्दा राहिला आहे. घरातील कर्त्या पुरुषाचे अकाली निधन झाले, तर घरावर आर्थिक संकट येते, त्यामुळे महिलांच्या सक्षमीकरणावर त्यांचा जोर आहे. त्यातूनच सध्या यवतमाळ जिल्ह्यात ४८० तर धारणीत १४० महिलांना टाटा ट्रस्टच्या सोबत प्रशिक्षण दिले जात आहे. चिकन विक्रीत शेतकरी महिलांचा सहभाग वाढविणे हे त्यांचे पुढचे लक्ष्य असून त्यादृष्टीने त्यांचे नियोजन सुरू आहे. महिलांना फ्रेंचायजी देण्याचासुद्धा त्यांचा संकल्प आहे.

अन् जुळले शेकडो शेतकरी

डॉ. शरद भारसाकळे यांच्या या फर्मसोबत आज २५० पेक्षा अधिक शेतकरी जुळले आहेत. त्यांना खाद्य, कोंबड्यांची पिल्ले, औषधीचा पुरवठा केला जातो व ५ रुपये ५० पैसे किलोप्रमाणे त्यांना वाढविण्याचा मोबदला दिला जातो. पाच हजार पक्षी पाळणाऱ्यांना ६० ते ७० हजार रुपये दर दोन महिन्यांचे मिळतात. त्यामुळे शेतकऱ्यांचा ओढा त्यांच्याकडे वाढला आहे. सध्याच्या स्थितीत नऊ लाख पक्षांची त्यांची करार पोल्ट्री सुरू आहे.

व्यवसायाला दिले मुलीचे नाव

महिला सक्षमीकरणाच्या विचाराने सुरू झालेल्या या व्यवसायाला आपल्या मुलीचेच नाव देऊन डॉ. शरद भारसाकळे यांनी बोले तैसा चाले, या उक्तीचा परिचय करून दिला. त्यांची मुलगी अमृता सध्या बिट्स पिलानी येथे फार्मसी ग्ज्रॅएट होत असून मुलगा शिव हा बारावीत आहे. डॉ. भारसाकळे यांची पत्नी बिंदु यांनी आजवर कुटुंबाची जबाबदारी सक्षमपणे सांभाळली व आता त्या डॉ. भारसाकळे यांच्या व्यवसायात फायनान्स मॅनेजमेंटचे कामसुद्धा सांभाळत आहेत.

होम डिलिव्हरीची यंत्रणा

ऑनलाइन पद्धतीने अन्नपुरवठ्याला नजीकच्या काळात वाढता प्रतिसाद आहे. कोरोना संकटात तर हॉटेलमध्ये जाऊन जेवण घेण्याऐवजी ग्राहक घरीच जेवण घेणे पसंत करीत आहेत. त्याच धर्तीवर डॉ. शरद भारसाकळे यांनी होम डिलिव्हरीची यंत्रणा सक्षम के ली आहे. त्यासाठी दहा दुचाकी खरेदी केल्या. साहजिकच दहा डिलिव्हरी बॉईज नियुक्त करण्यात आले आहेत. त्यांना प्रत्येक ऑर्डरमागे ठराविक कमिशन दिले जाते. दिवसभरात सरासरी दोनशेपर्यंत ऑर्डर्समिळतात. या सर्व ग्राहकांना वेळेत पुरवठा होतो. चिकनच्या दरात दररोज चढ-उतार होतात. या बदलांचा फायदा ग्राहकांना मिळतो. पॅकिंग आणि डिलिव्हरी खर्च आकारला जात नाही. त्यामुळे ग्राहकांसाठी हा फायद्याचा सौदा ठरतो. शहरात उभारलेल्या पाच आउटलेट्सवरूनही थेट विक्री देखील होते. ऑर्डर दिल्यानंतर दोन तासांत पोहोचवण्याचा प्रयत्न. वाहतुकीत चिकन खराब होऊ नये, यासाठी दुचाकीत आइस क्यूब्सचा वापर करण्यात येतो.

अमरावती शहरात प्रथमच घरपोच सेवा

संपर्क क्रमांक – ८९८३३९९०११, ८९८३३९९०२२
पत्ता – भाग्योदय काॅलनी, गोंडबाबा मंदिर, दस्तूरनगर, अमरावती. ४४४ ६०७
ई मेल – support@amrutahatcheries.com
वेबसाइट – https://www.amrutahatcheries.com

मराठी